Latemdreef 30, 9630 Sint-Maria-Latem, Zwalm

Nummer 30. Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw. Ingeplant in de straatbocht met omringend kerkhof met lage bakstenen muur vermoedelijk daterend van 1683, doch herhaaldelijk hersteld en vernieuwd. IJzeren toegangshek aan bakstenen pijlers ten zuiden en twee kleinere toegangen ten westen en ten noorden. Tegen rechterpijler van hoofdtoegang, van bakstenen gemetste roepsteen met arduinen dekplaat. Patronaatsrecht in 1176 door de bisschop van Kamerijk afgestaan aan de Sint-Baafsabdij van Gent. De oudste geschiedenis van het kerkgebouw is onbekend. Vroeggotische eenbeukige kruiskerk met kruisingstoren van Doornikse kalksteen en veldsteen uit eind XIII - begin XIV. Midden XVII belangrijke herstellingswerken. Volgens opmetingsplan van 1905 was de oude westelijke gevel voorzien van de jaarankers 1733, vermoedelijk wijzend op herstelling. Torenkruis gedateerd 1765. Grondig gerestaureerd en vergroot met twee zijbeuken in neogotische stijl onder leiding van architect A.R. Janssens (Gent) in 1906-1910. Herstelling van oorlogsschade circa 1920 en circa 1952. Herstellingswerken in 1981 en 1982 onder leiding van architect Mas. Georiënteerde kerk met plattegrond van een driebeukig basilicaal schip van drie traveeën, een kruising, transept, rechthoekig koor van twee traveeën vlakke sluiting, met ten zuiden de sacristie en een ronde traptoren en ten noorden, een bergplaats, ten westen van de noordelijke zijbeuk, vijfzijdige doopkapel. Neogotische westelijke gevel met puntgevel op schouderstukken voorzien van spitsboogportaal met waterlijst steunend op hoofdjes als consoles en drieledig spitsboogvenster. Houten deur met ijzeren beslag. Wewtelijke gevels van flankerende zijbeuken respectievelijk voorzien van polygonaal uitgebouwde doopkapel en tweeledig spitsboogvenster. Links naast portaal eenvoudige gedenkstenen van Wereldoorlogen I en II. Schip in neogotische stijl verlicht door spitsboogvormige tweelichten in de zijbeuken en roosvensters als bovenlichten. Vierkante kruisingstoren van Doornikse steen door driehoekige verklimmingen overgaand naar achthoekige klokkenkamer onder naaldspits met torenkruis. Rechthoekig venstertje in elke gevel van de luikamer. Spitsbogige galmgaten met driepas in boogveld voorzien van omlopende waterlijst. Kroonlijst rustend op eenvoudige kraagsteentjes. Noordtranseptarm met gerestaureerd spitsboogvenster bekroond door waterlijst; in oostelijke muur gedicht venster na plaatsen van zijaltaar. Zzuidelijke transeptarm voorzien van puntgevel met schouderstukken versierd met XIII- of XIV- zandstenen sculptuurwerk met bustes van een mensenpaar. Thans gedicht portaal met gesculpteerde mensenhoofden op de aanzetten en de sluitsteen van de waterlijst, vermoedelijk XIII-XIV. Hoog spitsboogvormig tweelicht geflankeerd door dito beeldnissen met drielobbige spitsbogen met moderne beelden van Onze-Lieve-Vrouw en de Heilige Johannes. In oostelijke- en zijgevels van koor tweeledige spitsboogvensters met drielobtracering aangebracht na restauratie in begin XX. Interieur. Beuken gescheiden door spitsboogarcade rustend op hardstenen zuilen met Corinthisch kapiteel. Houten spitstongewelven in middenbeuk, transeptarmen en koor aangebracht bij de restauratie in XX a. Kruisriboverwelving in de kruising, sluitsteen versierd met roos in cirkel, vermoedelijk uit XIV. Houten klokkenstoel in 1966 vervangen door ijzeren. Kruisingspijlers van zandsteen met meervoudige versnijdingen en afgeschuinde hoeken, op de basis versierd met een hoekblad. Aan weerszij van hoofdaltaar, deuren naar verdwenen sacristie ten oosten achter het koor, versierd met medaillons. Neogotische balustrade van doskaal boven tochtportaal. Doopkapel gesloten door ijzeren hek. Mobilair. Schilderijen: "Onze-Lieve-Vrouw schenkt de rozenkrans aan de Heilige Dominicus" in noordelijk zijaltaar, Vlaamse School, XVII; "Heilige Familie met knielende monnik" in zuidelijk zijaltaar, Vlaamse School, XVII; "Kruisiging" en "Graflegging", twee staties uit ommegang van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën; Piëta, XVII-XVIII. Beeldhouwwerk: XVIII-calvariekruisbeeld nu aangebracht op de zuidoostelijke kruisingspijler, gekleede houten beelden van Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Gertrudis uit XIX. Plaasteren polychrome heiligenbeelden op piëdestal met offerblok. Hoofdaltaar eertijds met portiek van 1651, portiek verdwenen bij restauratie begin XX, en rococotombe en tabernakel uit XVIII B. Zijaltaren van geschilderd hout, in de noordelijke transeptarm toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw, van 1654, in de zuidelijke transeptarm van de Heilige Anna en de Heilige Bartholomeus uit begin XVII. Eikenhouten lambriseringen in koor en transept van 1772. Twee eiken koorbanken uit XVII-XVIII. Eiken communiebank eveneens van 1772 in rococostijl. Rijk gesculpteerde eiken preekstoel op voetstuk met Mariabeeld, vermoedelijk van 1787 en geplaatst tegen noordoostelijke kruisingspijler. Twee eikenhouten biechtstoelen uit XVIII B ingewerkt in lambrisering. Doopvont van zwart marmer met koperen deksel uit XVIII d of XIX a. Sporen van vroeggotische muurschilderingen achter de lambrisering en biechtstoel in noordtransept met voorstelling van figuren in spitsboognissen, vermoedelijk uit XIV a. Neogotische kruisweg van 1911 geschilderd op koperpanelen door K. Beyaert (Brugge). Orgel door O. Reygaert (Geraardsbergen) van 1928; het oude orgel in renaissancestijl afkomstig van de Gentse Sint-Pietersabdij werd in Wereldoorlog I volledig vernield. Glasraam in de oostelijke muur van koor met vier episodes uit het leven van Maria, XX a. Drie marmeren grafstenen in vloer voor kruising; op kerkhof tegen gedichte deur in de zuidelijke transeptarm grafsteen van burgemeester E. Van der Beken van 1895.

RAR, Kerkarchief Nederzwalm-Hermelgem, Sint-Maria-Latem, nummer 8.
De NOYETTE G. - HOEBEKE M., Dorpsbeelden uit het verleden, Zwalm, Nazareth, 1994, pagina's 73-74.
DE WOLG K., Gotische bouwkunst, Vroeg, laat- en postgotiek & invloeden van de renaissance (1225-1625), Architectuurgids Zuid-Oost-Vlaanderen, Zottegem, 1997, pagina's 33, 66-67.
DHANENS E., Kanton Sint-Maria-Horebeke, Tekst, Inventaris van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen, VII, Gent, 1971, pagina's 357-76.
DHANENS E., Kanton Sint-Maria-Horebeke, Illustratie, Inventaris van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen, VIII, Gent, 1971, afbeeldingen 598-644.
VANDENBUSSCHE-VAN DEN KERCKHOVE C., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, provincie Oost-Vlaanderen, Kanton Brakel, Brussel, 1980, pagina's 43-47.
VAN HOUCKE A. - LANGEROCK P., Oude bouwwerken in Vlaanderen, Gent, 1887, I, platen XXXIII, XXXIV, XXXV. RAR, Kerkarchief Nederzwalm-Hermelgem, Sint-Maria-Latem, nummer 8.
De NOYETTE G. - HOEBEKE M., Dorpsbeelden uit het verleden, Zwalm, Nazareth, 1994, pagina's 73-74.
DE WOLG K., Gotische bouwkunst, Vroeg, laat- en postgotiek & invloeden van de renaissance (1225-1625), Architectuurgids Zuid-Oost-Vlaanderen, Zottegem, 1997, pagina's 33, 66-67.
DHANENS E., Kanton Sint-Maria-Horebeke, Tekst, Inventaris van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen, VII, Gent, 1971, pagina's 357-76.
DHANENS E., Kanton Sint-Maria-Horebeke, Illustratie, Inventaris van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen, VIII, Gent, 1971, afbeeldingen 598-644.
VANDENBUSSCHE-VAN DEN KERCKHOVE C., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, provincie Oost-Vlaanderen, Kanton Brakel, Brussel, 1980, pagina's 43-47.
VAN HOUCKE A. - LANGEROCK P., Oude bouwwerken in Vlaanderen, Gent, 1887, I, platen XXXIII, XXXIV, XXXV.

Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Brakel, Horebeke, Kruishoutem, Lierde, Zingem en Zwalm, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N4, (onuitgegeven werkdocumenten).
Fuente: Inventario Inmobiliario